Środki dopingujące są substancjami zażywanymi przez sportowców po to, by zwiększyć wydolność wysiłkową organizmu. Ich stosowanie jest bardzo surowo karane, wiąże się bowiem nie tylko z karami finansowymi, ale także wykluczeniami z zawodów i – co najważniejsze – często zakończeniem kariery sportowej. Mimo to z roku na rok rośnie liczba osób przyłapywanych na dopingu, choć oczywiście nie musi to wiązać się z tym, że więcej sportowców z niego korzysta, a raczej może być to spowodowane większą kontrolą w tym zakresie.
Czym są środki dopingujące?
Środki dopingujące są biologicznie czynnymi związkami chemicznymi, które w niefizjologiczny, sztuczny sposób zwiększają zdolność organizmu do wysiłku. Są one niezwykle popularne, ponieważ cechuje je dość duża łatwość stosowania oraz względnie niskie koszty, w porównaniu do chociażby dopingu genetycznego czy fizjologicznego. Poza tym środki takie bardzo łatwo jest wykryć, a więc jest tu duże ryzyko tak zwanej „wpadki”, gdyż kontrola antydopingowa w postaci badań krwi i moczu natychmiastowo wykazuje obecność takich substancji w organizmie. Co ciekawe, nie wszystkie środki, które podnoszą wydolność fizyczną są nielegalne. O tym decyduje lista Światowej Agencji Dopingowej, działająca pod przewodnictwem Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego. Interesujące może być tu to, że do 2004 roku kofeina figurowała na tej właśnie liście, przy czym nielegalność jej stosowania zależała od spożytej ilości. Dziś się to zmieniło i kofeina nie jest uznawana za nielegalny środek dopingujący, co wydaje się wręcz oczywiste. Z kolei alkohol jest nielegalną substancją dopingującą tylko w niektórych sportach, w tym w motorowych, samochodowych, powietrznych oraz w łucznictwie.
Jakie wyróżniamy rodzaje środków dopingujących?
Sterydy anaboliczne
Sterydy anaboliczne stanowią grupę związków chemicznych przyspieszających dzielenie się komórek, które tworzą tkankę mięśniową. Po ich spożyciu układ mięśniowy jest znacznie bardziej efektywny, zwiększana jest jego siła, masa oraz wytrzymałość. Dodatkowo innym skutkiem jest wzrost liczby czerwonych krwinek. W ten sposób kondycja sportowca ulega poprawie, staje się on bardziej sprawny fizycznie, a jego sylwetka robi większe wrażenie, gdyż jest bardziej muskularna. Stosowanie sterydów anabolicznych może zaburzać gospodarkę hormonalną oraz przyspieszać procesy starzenia. Wśród tego typu środków dopingujących wyróżnia się: deca durabolin, testosteron, nandrolon, oksymetolon, stano zol, metandionon czy androstedion.
Hormony
Hormony posiadające właściwości dopingujące są zwykle dostępne w formie leków. Na co dzień pomagają one leczyć niektóre choroby, takie jak na przykład anemia, zaś u sportowców skutkują stymulacją wzrostu tkanki mięśniowej oraz kostnej, poprawą wydolności oddechowej, a także zwiększeniem odporności na zmęczenie i ból. W tym przypadku wyróżnia się kilka rodzajów środków dopingujących na bazie hormonów:
Stymulujące produkcje erytrocytów – mają one na celu wzmożenie produkcji czerwonych krwinek, odpowiedzialnych między innymi za transport tlenu z płuc do tkanek, w tym oczywiście do mięśnie. Efektem są tu lepiej dotlenione mięsnie, które pracują skuteczniej i znacznie mniej się męczą. Przykładem takich środków może być EPO – erytroperyna.
Hormon wzrostu (GH) – naturalnie wydzielany jest on przed przedni płat przysadki i powoduje on wzrost masy ciała oraz kości. Sportowcy stosują go w celu zwiększenia masy mięśniowej, redukcji tkanki tłuszczowej, zmniejszenia ryzyka kontuzji, poprawy zdolności regeneracji oraz podniesienia poziomu cukru we krwi.
Gonadotropina kosmówkowa (HCG) – działa ona tak, jak sterydy, gdyż wzmaga produkcję testosteronu oraz procesy anaboliczne.
Lekarstwa
Niektóre środki farmakologiczne stosowane w poważnych chorobach są używane przez sportowców. Do nich zaliczyć można:
— Beta2-mimetyki – są to środki, które stymulują beta-receptory w ścianach dróg oddechowych. Zazwyczaj używa się ich w trakcie leczenia astmy oraz chorób płuc. Wśród sportowców stosowane są one w celu zwiększenia wydolności oddechowej, a więc po to, aby wydłużyć czas wysiłku i opóźnić uczucie zmęczenia. Poza tym niektóre z leków działają anabolicznie.
— Inhibitory aromatazy – ich funkcją jest zahamowanie procesu aromatyzacji – przemiany testosteronu w estrogen, co zapobiega spadkowi ilości męskich hormonów płciowych.
— Modulatory metabolizmu – powodują zmiany w procesach metabolicznych organizmu. Najpowszechniejsza jest tu insulina, która u sportowców ma za zadanie zwiększyć tempo przenikania do mięśni glukozy, w związku z czym następuje zwiększenie masy mięśniowej i siły, a także poprawia się regeneracja po treningu. Wykorzystuje się tu też meldonium, stosowany w chorobach serca, który przyspiesza regenerowanie się mięśni oraz zwiększa wydolność.
Stymulanty
Preparaty te mają na celu stymulację organizmu do zwiększonej aktywności. Pobudzają one centralny układ nerwowy, a to prowadzi do przyspieszenia akcji serca oraz oddechy, a także do stymulacji pracy mózgu. W związku z tym sportowcy zażywają stymulanty po to, by stać się bardziej czujnymi, odpornymi na zmęczenie, a także gotowymi do natychmiastowego działania, co często wiąże się z agresją. Niegdyś do nielegalnych środków z tej kategorii zaliczano kofeinę. Dziś jest to między innymi amfetamina, metamfetamina oraz w niektórych dyscyplinach alkohol.